Co to jest „fejk news” i jak go rozpoznać?

Fejk news (z angielskiego „nieprawdziwa informacja”) to nie mówiąca prawdy, zmanipulowana lub naginająca prawdę informacja, która ma za zadanie wprowadzić w błąd. Fejk news najczęściej zbudowany jest tak, by sprawiać wrażenie prawdziwej, potwierdzonej wiadomości, trudnej do odróżnienia od prawdziwej.

Charakterystyczne dla nieprawdziwej informacji są:

1. Fałszywa treść – zawierają nieprawdziwe lub zmanipulowane informacje, często całkowicie zmyślone, niedopowiedzenia i sugestie kierujące sens w konkretnym kierunku.
2. Sensacyjność – mają przyciągnąć uwagę, wywołać emocje, szokować, oburzać lub bawić. Często link czy artykuł ma niejasny, „chwytliwy” tytuł zachęcający do przeczytania tekstu.
3. Brak wiarygodnych źródeł – nie odwołują się do rzetelnych źródeł lub powołują się na nieistniejące autorytety, fałszywych lekarzy albo nieistniejące badania.
4. Szybkie rozpowszechnianie – są tworzone tak, by łatwo się „klikały” i były udostępniane w mediach społecznościowych.
5. Manipulacja emocjami – często grają na strachu, nienawiści, patriotyzmie lub współczuciu.
6. Wygląd profesjonalnego newsa – są podawane w formie artykułów, filmów lub grafik przypominających prawdziwe media informacyjne: często z podpisem w odcinającym sie kolorze (żółty, czerwony), typu „z ostatniej chwili”, „tego nie dowiesz się w mediach” albo „niewygodna prawda”.
7. Często brak autora lub redakcji – artykuły fake newsowe często nie mają podpisu lub są publikowane na anonimowych stronach. Praktyka taka jest stosowana, by trudno było wskazać lub ukarać osoby odpowiedzialne za rozpowszechnianie nieprawdy.

Jakie są cele fake newsów?

• Manipulacja opinią publiczną np. w polityce – temat na czasie – próba oczernienia kontrkandydata w wyborach, próba wpłynięcia na sympatie, przypisywanie nieprawdziwych słów lub manipulowanie przez wycinanie wypowiedzi z kontekstu.
• Zarabianie na kliknięciach i reklamach szczególnie używane przez portale informacyjne i te zarabiające na reklamach – informacja wydaje się ciekawa, intrygująca a by dowiedzieć się o niej więcej, wchodzi się w artykuł, z którego treści w sumie nic nie wynika.
• Wywoływanie chaosu informacyjnego – metoda szczególnie lubiana przez wyznawców teorii spiskowych lub ludzi związanych z polityką. Doświadczyliśmy tego podczas pandemii, gdy niektóre źródła podawały, że wirus nie istnieje.
• Propaganda i dezinformacja – często zorganizowana np. przez państwa lub grupy interesu. Doświadczamy tego szczególnie przed wyborami (czy to prezydenckimi, czy parlamentarnymi). Fałszywe informacje, naginane i koloryzowane mają za zadanie na przykład oczyszczenie kandydata z ciążących na nim zarzutów lub odwrotnie – na oczernianiu go.

Komu może zależeć na fejk newsach?

1. Politycy i partie polityczne

Cel: manipulowanie opinią publiczną, dyskredytowanie przeciwników, wpływanie na wyniki wyborów.
Jak działają: zlecają kampanie dezinformacyjne, tworzą farmy trolli, szerzą teorie spiskowe.

Przykład: Podczas wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku rozpowszechniano fake newsy mające wpłynąć na preferencje wyborców. Zaangażowano mnóstwo ludzi do pozytywnego komentowania kandydata, wpływając tym samym na społeczne poparcie.

---

🔹 2. Reżimy autorytarne i służby wywiadowcze

Cel: destabilizacja społeczeństw innych krajów, osłabienie demokracji, szerzenie propagandy.
Jak działają: prowadzą tzw. operacje informacyjne i hybrydowe, wykorzystując media społecznościowe, płacąc użytkownikom za fałszywe wpisy i komentarze.

Przykład: Rosyjskie farmy trolli angażowały się w dezinformację w Europie i USA. Wybory w Rumunii a nawet ostatnie w Polsce opierały się na powielaniu nieprawdziwych informacji przez użytkowników opłacanych przez rosyjskie służby, po to, by prorosyjski kandydat wygrał wybory.

---

🔹 3. Portale clickbaitowe i „fabryki fake newsów”

Cel: zarabianie pieniędzy na reklamach i kliknięciach.
Jak działają: tworzą szokujące tytuły i zmyślone historie, które łatwo się rozchodzą w internecie.

Przykład: Sensacyjne newsy o celebrytach lub katastrofach, które są całkowicie zmyślone. Dzięki kliknięciom reklamodawcy płacą więcej bo reklama dociera do większej ilości ludzi.

---

🔹 4. Grupy ideologiczne lub religijne

Cel: szerzenie swoich poglądów, demonizowanie „wrogów”, rekrutacja nowych członków.
Jak działają: używają fake newsów do wzmacniania narracji np. antynaukowych, antyszczepionkowych, nacjonalistycznych.

Przykład: Fake newsy o szczepionkach powodujących bezpłodność, teoria, że ziemia jest płaska.

---

🔹 5. Zwykli internauci (często nieświadomie)

Cel: dzielenie się sensacjami, zyskanie popularności, „bycie pierwszym” z nowiną.
Jak działają: udostępniają niesprawdzone informacje bez złej intencji.

Przykład: Osoba dzieląca się postem o rzekomym zagrożeniu, który później okazuje się fałszywy.

---

🔹 6. Boty i algorytmy mediów społecznościowych

Cel: zwiększanie zaangażowania (reakcje, komentarze, udostępnienia).
Jak działają: promują treści, które wzbudzają silne emocje — a fake newsy często właśnie takie są. Wszystko po to, by zwiększyć „ruch” i zarabiać więcej.

---